Trong những năm gần đây, nhiều viện nghiên cứu và trường đại học đã bắt đầu triển khai chuyển đổi số ở các mức độ khác nhau. Tuy vậy, thực trạng chung cho thấy mức độ số hóa còn chưa đồng đều, dữ liệu nghiên cứu còn phân tán, quy trình quản lý đề tài vẫn phụ thuộc nhiều vào hồ sơ giấy tờ.
Không ít đơn vị đầu tư thiết bị công nghệ nhưng thiếu chiến lược tổng thể, dẫn đến hệ thống thiếu liên thông, khó chia sẻ dữ liệu. Điều này làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực và cản trở việc tiếp cận, khai thác tri thức để phục vụ nghiên cứu chuyên sâu.
Đẩy mạnh chuyển đổi số trong các tổ chức khoa học và công nghệ.
Việc đẩy mạnh chuyển đổi số mang lại cơ hội lớn để khắc phục những hạn chế đó. Trước hết, các nền tảng quản lý nhiệm vụ khoa học trực tuyến giúp chuẩn hóa quy trình, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, công khai tiến độ và nâng cao tính minh bạch.
Hệ thống cơ sở dữ liệu số về thiết bị, kinh phí, kết quả nghiên cứu cho phép các tổ chức KH&CN dễ dàng tra cứu, đối chiếu và đánh giá, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý trong việc hoạch định chính sách và phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn.
Chuyển đổi số cũng giúp tăng cường khả năng kết nối giữa các nhà khoa học, tạo điều kiện chia sẻ dữ liệu, tài liệu và kết quả nghiên cứu theo mô hình mở. Khi dữ liệu được liên thông và cập nhật thường xuyên, việc trùng lặp đề tài giảm đáng kể, trong khi nghiên cứu liên ngành được thúc đẩy mạnh mẽ hơn.
Song song với đó, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), mô phỏng số hay phân tích dữ liệu lớn đang góp phần rút ngắn thời gian nghiên cứu và tăng độ chính xác trong nhiều lĩnh vực.
AI hỗ trợ phân tích dữ liệu phức tạp trong sinh học, y học hay môi trường; các mô hình mô phỏng số giúp thử nghiệm vật liệu mới, đánh giá tác động trong điều kiện khó tái tạo ngoài thực tế; hệ thống IoT hỗ trợ theo dõi thiết bị, thu thập dữ liệu phòng thí nghiệm theo thời gian thực. Những công nghệ này đang mở ra không gian sáng tạo mới cho đội ngũ nhà khoa học và nâng tầm giá trị các nghiên cứu trong nước.
Tuy nhiên, để chuyển đổi số trong các tổ chức KH&CN đạt hiệu quả, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước tiên, mỗi đơn vị cần xây dựng chiến lược và kiến trúc số phù hợp với đặc thù nghiên cứu, tránh tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún.
Việc số hóa dữ liệu phải được tiến hành bài bản, bao gồm toàn bộ hồ sơ đề tài, tài liệu khoa học, thiết bị phòng thí nghiệm, kết quả nghiên cứu, thông tin nhân lực…
Dữ liệu phải được chuẩn hóa, tích hợp trên các nền tảng chung và có cơ chế cập nhật thường xuyên. Hạ tầng an toàn thông tin cũng cần được chú trọng, nhất là khi các tổ chức KH&CN đang nắm giữ lượng lớn dữ liệu có giá trị. Bên cạnh đó, đào tạo kỹ năng số cho đội ngũ cán bộ quản lý và nghiên cứu viên là yêu cầu bắt buộc trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.
Khi chuyển đổi số được triển khai hiệu quả, các tổ chức KH&CN sẽ hình thành môi trường làm việc hiện đại, minh bạch, linh hoạt và sáng tạo hơn. Nhà khoa học có thêm công cụ mạnh mẽ để phân tích dữ liệu, mô phỏng thí nghiệm, tiếp cận tri thức mới và hợp tác quốc tế. Nhà quản lý có khả năng theo dõi tiến độ nghiên cứu trong thời gian thực, đánh giá hiệu quả đầu tư và xây dựng chính sách dựa trên dữ liệu. Doanh nghiệp và xã hội dễ dàng tiếp cận thông tin về năng lực công nghệ, từ đó tăng cơ hội hợp tác và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tất cả những yếu tố này tạo nên một hệ sinh thái KH&CN năng động, góp phần đưa KH&CN thực sự trở thành động lực phát triển đất nước trong kỷ nguyên số.
Đẩy mạnh chuyển đổi số trong các tổ chức KH&CN không chỉ là nhiệm vụ công nghệ, mà là một chiến lược phát triển dài hạn, đòi hỏi sự quyết tâm từ lãnh đạo đơn vị, sự tham gia chủ động của nhà khoa học và sự đồng hành của cơ quan quản lý. Khi dữ liệu được tối ưu, công nghệ được ứng dụng sâu rộng và năng lực số của đội ngũ được nâng cao, hệ thống KH&CN Việt Nam sẽ có đủ nền tảng để tạo ra những đột phá mới, bắt kịp xu thế quốc tế và đóng góp mạnh mẽ hơn nữa cho sự phát triển của đất nước.